instrument uit het cultuurduister


Noord-Amerika

verder gaan naar zoemhoutreplica’s uit:

Afrika Amazone Australië Europa Melanesië Oceanië Nieuwste aanwas

Terug naar beginpagina zoemhouten

NOORD-ARIZONA etnografische replica 1. Tovokinpi Kwalakwa: Sakwa turkoois-kleurig zoemhout van de Vroege Ochtend Naar voorbeeld van een zoemhout van de Hopi-Pueblo, Noord-Arizona Phons Bakx, juli 2009 - tweezijdig beschilderd met waterverf/acryl op eiken - kleurstelling afgeleid uit teksten en internetvoorbeelden, ondanks dat origineel voorbeeld zwart-wit was diverse afmetingen, waarvan de grootste: 28,5 x 6,5 cm taal: Shoshonean - sakwa = turkoois; Kwalakwa = wolkenhuis tovokinpi = zoemhout opmerking: een replica behorend tot een vierkleurige reeks van gerepliceerde zoemhouten in geel (sikyangpu), turkoois (sakwa), wit (qöötsa), rood (paalangpu), aangevuld met vlakken in bruin (tasikpu) en lijnen in zwart (qömvi) – zie replica nrs. 2, 3 en 4 hieronder. De uitbeelding op de replica is identiek aan het klimatologische Hopi-symbool voor de `Vroege Ochtend` dat op beide wangen in het gezicht van de katsina Talavai staat afgebeeld. Een katsina is een kleine pop die een halfgod uitbeeldt. Ze worden verondersteld maar een (kleine) helft van het jaar machtig en actief te zijn. Op dit zoemhout staat het kwalakwa-symbool centraal: een kleurig ‘wolkenhuis’ of ‘waterhuis’ geplaatst in zwarte omlijningen, vanwaaruit regen valt. De kwalakwa is een totem-aanduiding van de regenwolk. Wat de twee omhoogwijzende pijlen precies aanduiden is niet geheel duidelijk, maar mogelijk indiceren zij de optrekkende beweging van de gekleurde wolken vóór de zon zodat regen voorspelbaar wordt. Een andere mogelijkheid is dat de pijlen de baan aanwijzen van de opkomende zon (in overeenstemming met de ochtend). Over de Talavai Katsina, halfgod en ‘Morgenzanger’, verhalen de Hopi dat hij zich in twee figuurtjes zal opsplitsen die op de daken van de dorpshuizen neerdalen en waar zij in allervroegte beginnen te zingen om de mensen van het dorp wakker te maken ter ere van de in februari te houden Powamuya-dansceremonies (ofwel “the Bean Dances”). Er valt uit af te leiden dat de klank van het zoemhout feitelijk als het lied geldt van Talavai, de Vroege Ochtendzanger. In de regel zijn het toch andersoortige katsina’s die bij de Pueblo-indianen zoemhouten bij zich dragen en roteren. Het Groningse Museum Gerardus van der Leeuw bezit het originele zoemhout, waarvan hiernaast afgebeelde replica een kopie is maar dan gevarieerd in kleurstelling. De variaties laten zich ook spreken in de hiernavolgende replica’s nr. 5 t/m 9. De achterzijde van elke Kwalakwa-zoemhout-replica is het spiegelbeeld van de voorzijde.

voorzijde achterzijde

		NOORD-ARIZONA etnografische replica 2. Tovokinpi Kwalakwa: Sikyangpu gele variant op het zoemhout van de Vroege Ochtend Naar voorbeeld van een zoemhout van de Hopi-Pueblo, Noord-Arizona Phons Bakx, juli 2009 tweezijdig beschilderd met waterverf/acryl op Amerikaans grenen kleurstelling afgeleid uit teksten koord: manilla in geel afmeting: 20,6 x 4,8 cm taal: Shoshonean - Kwalakwa = wolkenhuis tovokinpi = zoemhout sikyangpu = geel bijzonderheid: het blijkt in de Hopi-traditie mogelijk dat de aanwezige symbolen op het zoemhout voor lucht, opkomende zon, wolken en regen, qua kleurstelling verruild kunnen worden. De kleuraanduiding in de titel heeft betrekking op de lucht, het grootste in te kleuren oppervlak van het zoemhout. Daarentegen bleef de contourlijn getekend in zwart (qömvi). Achterzijde is verticaal gespiegelde voorzijde. Uitleg over het symbool zoals bij replica 1.
NOORD-ARIZONA etnografische replica 3. Tovokinpi Kwalakwa: Qöötsa witte variant op het zoemhout van de Vroege Ochtend Naar voorbeeld van een zoemhout van de Hopi-Pueblo, Noord-Arizona Phons Bakx, juli 2009 tweezijdig beschilderd met waterverf/acryl op Amerikaans grenen kleurstelling afgeleid uit teksten koord: manilla in geel afmeting: 20,6 x 4,8 cm taal: Shoshonean - Kwalakwa = wolkenhuis tovokinpi = zoemhout qöötsa = wit bijzonderheid: het blijkt in de Hopi-traditie mogelijk dat de aanwezige symbolen op het zoemhout voor lucht, opkomende zon, wolken en regen, qua kleurstelling onderling verruild kunnen worden. De kleuraanduiding in de titel heeft betrekking op de lucht, het grootste in te kleuren oppervlak van het zoemhout. Daarentegen bleef de tekening uitgevoerd in een zwarte lijn. Achterzijde is de verticaal gespiegelde voorzijde. Uitleg over het symbool zoals bij replica 1.
		NOORD-ARIZONA etnografische replica 4. Tovokinpi Kwalakwa: Paalangpu rode variant op het Zoemhout van de Vroege Ochtend naar voorbeeld van een traditioneel zoemhout van de Hopi-Pueblo, Noord-Arizona Phons Bakx, juli 2009 tweezijdig beschilderd met waterverf/acryl op Amerikaans grenen kleurstelling afgeleid uit teksten koord: manilla in geel afmeting: 20,6 x 4,8 cm taal: Shoshonean - Kwalakwa = wolkenhuis tovokinpi = zoemhout palaangpu = rood opemerking: het blijkt in de Hopi-traditie mogelijk dat de aanwezige symbolen op het zoemhout voor lucht, opkomende zon, wolken en regen, qua kleurstelling verruild kunnen worden. De kleur-aanduiding in de titel heeft betrekking op de lucht, het grootste in te kleuren oppervlak van het zoemhout. Daarentegen bleef de tekening uitgevoerd in een zwarte lijn. Achterzijde is de verticaal gespiegelde voorzijde. Uitleg over het symbool zoals bij replica 1.
NEW MEXICO etnografische replica 5. Thlem tu mlumn me Katsina Pakwabi naar het voorbeeld van een icoon van de katsina (halfgod) Pakwabi, de kikkerkrijger van de Zuñi-Pueblo-indianen, New Mexico Phons Bakx, september 2009 – acryl/waterverf en naturel pruimenhout - touw: vlastouw afmeting: 15,3 x 7 cm taal: Zuñi - thlem tu mlumn me = zoemhout katsina = halfgod in de vorm van een kleine pop; pakwa = kikker Opmerking: Dit is niet een replica van een traditioneel Zuñi-zoemhout, maar van het getranscendenteerde beeld van een zoemhout dat de halfgoden (katsina’s) van de Zuñi-indianen dragen en roteren, in dit geval door de kikker-krijger Pakwabi. Zijn zoemhoutje beschikt over een blauwe bliksemschicht. Het voorbeeld voor deze replica stamt van een waterverfschildering uit 1899. – Pueblo-indianen zoals de Tewa, de Hopi en de Zuñi namen altijd kikkers in bescherming. Niet alleen het eten maar ook het pesten of molesteren van kikkers of andere reptielen werd door hen sterk afgewezen. Dat hangt samen met hun vizie dat deze dieren dichter dan welk ander wezen ook, bij water en regen stonden, zaken die voor hen een groot levensbelang dienden en ook voor elk levend wezen in de woestijn.
		NOORD-ARIZONA etnografische replica 6. Tovokinpi Sotuqnang-u naar het voorbeeld van het zoemhout afkomstig van een icoon van de godheid Sotuqnang-u (is dus geen katsina), anno 1975, behorend tot de Hopi-Pueblo-indianen, Noord-Arizona Phons Bakx, oktober 2009 – tweezijdig beschilderd met acryl/waterverf op hout, houtsnijwerk Afmeting: 10,8 x 6 cm – taal: Shoshonean – tovokinpi = zoemhout kiva = ceremoniele behuizing Opmerking: de pop van Sotuqnang-u stond destijds te koop in Yose Valley, en dit wordt door kenners sterk verworpen omdat voor de Hopi deze pop heilig is. - Het begrip Sotuqnang-u kan worden vertaald als ‘Hemelse God’ of “Hart-van-de-Lucht’-god maar ook als ‘Bestuurder of Meester van het Universum’. Deze godheid wordt vaak gepersonifieerd door de religieuze Hopi-ouderen tijdens bepaalde kiva-ceremoniën. Ondanks dat hij niet als katsina wordt aangemerkt (dus als half-god) maar als een complete god, gebeurt het toch dat hij met zijn zoemhout tijdens de Powamuya-rituelen (februari) verschijnt en ook tijdens de Gemengde Dansen in het voorjaar. Sotuqnang-u controleert de donder en de bliksem, regen- en hagelstormen en die worden zowel gesymboliseerd in hetgeen hij in zijn linker- als in zijn rechterhand meedraagt: een donderstok (links) en een zoemhout met blauwe bliksemschicht (rechts).
NEW MEXICO etnografisch gecombineerde replica met nr 8 V O O r z i j d e 7. Thlem tu mlumn me Katsina Ciwikoli naar het voorbeeld van een icoon van de katsina (halfgod) Ciwikoli van de Zuñi-Pueblo-indianen, New Mexico Phons Bakx, oktober 2009 – acryl en waterverf op naturel pruimenhout - touw: vlas: - afmeting: 10,8 x 6 cm taal: Zuñi – thlem tu mnun me = zoemhout Katsina = halfgod opmerking: Ciwikoli is een helm en masker-dragende Zuñi-katsina die altijd met zijn thlem-tu-mnun-me wordt afgebeeld. De afbeelding die als voorbeeld diende voor het maken van dit kleine zoemhout, is afkomstig van een fraaie waterverftekening uit West-New Mexico. Het zoemhoutje is voorzien van een blauwe bliksemschicht. De schildering werd waarschijnlijk door Kutca Honauu in 1899 gemaakt.
		NOORD-ARIZONA etnografisch gecombineerde replica met nr 7 a c h t e r z i j d e 8. Tovokinpi Tcolawitze naar het voorbeeld van een icoon van de katsina (halfgod) Tcolawitze van de Hopi-Pueblo-indianen uit Noord-Arizona. Phons Bakx, oktober 2009 – acryl en waterverf op naturel pruimenhout - touw: vlas - afmeting: 10,8 x 6 cm taal: Hopi: tovokinpi = zoemhout opmerking: de Hopi-katsina Tcolawitze is de halfgod van het vuur. Zijn verschijning is erg bizar: hij draagt een grote helmpot over zijn hoofd en hij heeft ronde ogen en een ronde neus in die helmpot. Voor de rest is heel zijn lichaam bedekt met grote ronde stippen in allerlei kleuren. In zijn rechterhand draagt en draait hij het zoemhout, voorzien van een blauwe bliksemschichtje. In de linkerhand heeft hij een kleine pijl en boog. De tekening die voor dit replica als voorbeeld werd gebruikt dateert van 1899 en is afkomstig uit Noord-Arizona.
NOORD-ARIZONA etnografische replica 9. Tovokinpi Tangako Umtoinaka (regenboogzoemhout van Buffalo Maiden) naar voorbeeld van een traditionele katsina-danseres van de Hopi-Pueblo, Noord-Arizona, USA Phons Bakx, oktober 2009 – geschilderd op hout taal: Shoshonean - tangako = regenboog; : tovokinpi = zoemhout opmerking:: Umtoinaka is de danseres die de Buffel-katsina tijdens zijn dans begeleidt, maar over het algemeen is er weinig sprake van de attributen die ze in haar hand draagt die eigenlijk de goddelijke attributen van Sotuqnang-u zijn (zie nr. 6). Opmerkelijk in dit voorbeeld is dat zij geen zoemhout met een zigzag motief draagt van de bliksem of van een slang, maar een rechte lijn met een stippellijn in het midden. Wellicht is dit het lijnmotief ter aanduiding van een vereenvoudigde regenboog.
	NOORD-ARIZONA etnografische replica 10. Tovokinpi Kwalakwa : Tasikpu naar voorbeeld van een gestyleerd maar traditioneel oud zoemhout van de Hopi-Pueblo-indianen uit Noord-Arizona. Phons Bakx, oktober 2009 – geschilderd op eikenhout afmeting: 19 x 5 cm taal: Shoshonean - tasikpu = bruin; kwalakwa = wolkenhuis tovokinpi = zoemhout Opmerking: een complexere en meer mystieke voorstelling van het wolkenhuis op een Hopi-tovokinpi. Het zoemhout dat als voorbeeld voor deze replica diende, was erg beschadigd en dateerde van vóór 1950. Uitleg over het symbool is te lezen bij replica nr. 1.
NOORD-ARIZONA etnografische replica 11. Tovokinpi Kwalakwa : Tasikpu naar voorbeeld van een traditioneel zoemhout van de Hopi-Pueblo-indianen uit Noord-Arizona. Phons Bakx, oktober 2009 – geschilderd op walnotenhout afmeting: 21,8 x 4,6 cm taal: Shoshonean - tasikpu = bruin; kwalakwa = wolkenhuis tovokinpi = zoemhout Opmerking: Dubbelbeeld van het symbool van Talavai, de Vroege Ochtend-zanger. De twee naar boven wijzende pijlen zijn vervangen door een kruis, elk aan het eind van twee gebroken lijnen die de lucht inwijzen. Dit maakt de Talavai-afbeelding voor ons westerse opvatting alleen nog mystieker. De kruisen als zodanig werden regelmatig op katsina’s gebruikt en voldoen volgens mij aan een oudere vormgeving dan de bekende puntkop, maar specifieke informatie hierover valt niet te geven. Verdere uitleg over de Talavai zie bij opmerking onder replica nr. 1.
	NOORD-ARIZONA etnografische replica 12. Tovokinpi Chu´a naar voorbeeld van traditioneel zoemhout van de Hopi-Pueblo-indianen, Noord-Arizona, USA (bronnen: John G. Bourne / Otto Zerries) Phons Bakx, oktober 2009 – waterverf op hout afmeting: 16,7 x 5 cm - touw: gezwart vlas taal: Shoshonean – chu’a = slang; tovokinpi = zoemhout opmerking: Rond 1880 zag de Amerikaanse legerkapitein John G. Bourke voor het eerst een zoemhout als dit in gebruik bij de Hopi-indianen tijdens de uitvoering van hun beroemde Slangendans en waarbij een aantal medicijnmannen het zoemhout op magnifieke wijze en in een uniforme beweging boven het hoofd zagen ronddraaien. Ze brachten het zoemhout dàn weer naar voren, dàn weer naar achteren. Met deze rituele geluiden imiteerden de Hopi het geloei van de wind en slagregens om die uit te nodigen hen te komen helpen met de bevloeiing van het droge landschap en hun landbouwgewassen. Theodore Roosevelt (de 26^e president van de Verenigde Staten van Amerika) was op 20 augustus 1915 getuige van de uitvoering van de Slangendans gecombineerd met de Antelopendans, uitgevoerd door twee verschilende Hopi-clans. Zowel de Slangen- als de Antelope-priesters hielden een gezamenlijke dans in het rotsige dorpscentrum van Walpi, een Pueblo-indianendorp op de Eerste Mesa (mesa = hoogvlakte in woestijn) in Arizona. Eerst kwam de Antelope-priesters op, hun leider in het wit gekleed met bladeren-vlechtwerken van de katoenboom. Uit een waterbak sprenkelde de leider water uit in de richting van de vier hoeken van de hemel. Een andere leidersfiguur met een heilige boog en een zoemhout (bullroarer) kwam erbij staan en ging over tot het roteren en het laten loeien van het instrument, waarna de sectie van de getooide Slange-priesters dansend opkwamen. (bron: Theodore Roosevelt “A Book-Lover’s Holidays in the Open”, 1916) Aardigheidje om te weten is dat Theodore Roosevelt tijdens zijn leven “The Bullroarer” als bijnaam kreeg opgespeld.
NOORD-ARIZONA etnografische replica 13. Tovokinpi Pavatya naar voorbeeld van traditioneel zoemhout van de Hopi-Pueblo-indianen, Noord-Arizona, USA Phons Bakx, october 2009 – acrylverf geschilderd op mahoniehout – touw: gezwart manilla afmeting: 16,7 x 5 cm taal: Shoshonean – tovokinpi = zoemhout; pavatya = dikkopje, kikkervisje Opmerking: De Hopi’s van de Tweede Mesa ontwikkelde nog niet zo lang geleden een ongewoon beeldmotief voor de iconografie van hun zoemhouten alsook voor hun keramiek. Het is de pavatya, in een eerste stadium actief als het dikkopje van de kikker, daarna als kikkervisje. Ze behoren tot de niet-gedomesticeerde dieren van het indianen-reservaat. Ondanks het recente, iconografische gebruik dragen ze sinds zeer lang een speciale betekenis bij aan de Hopi-religie vanwege hun vruchtbaarheid en de voorspelling van regen.
	NOORD-ARIZONA etnografische replica 14. Tovokinpi Taiwipiki naar voorbeeld van een traditioneel zoemhout van de Hopi-Pueblo-indianen, Noord-Arizona, USA Phons Bakx, october 2009 – acrylverf geschilderd op eikenhout – touw: vlas - afmeting: 19 x 5 cm taal: Shoshonean – tovokinpi = zoemhout; taiwipiki = bliksem, zigzag Opmerking : Het origineel was een zeer oude bullroarer, gehavend aan de lange zijkanten. Het ontwerp en ook de kleuren doen sterk denken aan de katsina bullroarer van Katsina Buffalo Maiden, alleen met dat verschil dat die geen zigzag-lijn of bliksemschicht in het ontwerp had maar een rechte lijn (zie nr. 9) Er wordt gesteld dat Hopi-indianen het zoemhout in principe in twee hoedanigheden gebruikten. 1] Wonen zij in vochtige, regenrijke gebieden dan roepen zij met het instrument om rust en zonlicht voor de landbouwgewassen. Wonen zij anderszijds in een droog landschap of dor woestijngebied, dan verzoeken ze de goden met donderstok en zoemhout om regen en bevloeiing van hun landbouwgronden.
NUNAVUT, CANADA etnografische replica 15. Anoresiut naar voorbeeld van een traditioneel zoemhout uit 1915 aangetroffen onder de Tassinjormiut Caribou-Inuit nabij de kustlocatie Chesterfield Inlet in Nunavut (Canada) Phons Bakx, september 2009 – waterverf op naturel grenenhout, snij- en invijlwerk afmeting : 25,6 x 7 cm taal: Inuktitut – anoresiut = zoemhout Onder de Inuit (Eskimo’s) in alle regio’s van het hoge Noorden is zeker wel het zoemhout bekend, maar zij gebruiken het nauwelijk in ceremoniële functie. In het hoge Noorden worden de primitieve, maar altijd gekartelde zoemhouten aangeduid als «wolf scare», hetgeen duidelijk maakt dat het geloei effectief is ten opzichte van wolven in de omgeving. Ceremonieel gebruik gaat meteorologische omstandigheden aan: met het draaien van het zoemhout willen de Inuit-volkeren dat de sneeuw onder de voeten harder wordt, zodat het vervoer zich vergemakkelijkt.
			NOORD-ARIZONA etnografische replica 16. Tovokinpi Sotuqnang-u naar het voorbeeld van een traditioneel zoemhout behorend tot de Hopi-Pueblo-indianen, Noord-Arizona, van vóór 1920 Phons Bakx, oktober 2009 – tweezijdig beschilderd met acryl/waterverf op 17^e-eeuws eikenhout uit het Oostzeegebied - afmeting: 36 x 7 cm – taal: Shoshonean – tovokinpi = zoemhout; Sotuqnang-u = Hart-van-de-Lucht-god opmerking: Van het origineel werd vermeld dat het een afgeleid exemplaar was van het zoemhout dat door Sotuqnang-u, de “Hart-van-de-Lucht”-god van de Hopi’s, gedragen en gedraaid werd. De Hopi-gedachte die achter het gebruik van dit zoemhout zit, verluidt: “Als het gedraaid wordt dan simuleert dat het geluid van de donder, welke op zijn beurt weer regen aantrekt.” Duidelijk een functie voor de Hopi van de droge aarde. Aan de oorspronkelijke, toch zeer zeldzame tovokinpi zat een leren riempje en een houten palletje waarop de rotator zijn handgreep kon houden. Bij het inspecteren van de verfresten werd ontdekt dat het originele zoemhout onderaan nog lichte sporen bevatte van blauw koper-carbonaat (afkomstig uit azuriet-gesteente), een mengsel dat bij de Hopi-indianen ná 1920 niet meer in gebruik is geweest. Vandaar dat het origineel van vóór 1920 moet stammen. Het origineel werd op internet te koop aangeboden, met een speciale standaard erbij, voor $ 650,00.
NOORD-ARIZONA etnografische replica 17. Tovokinpi Taaho So Taawa naar het voorbeeld van een oude bullroarer van de Hopi-indianen, als koopwaar aangetroffen in de stad Winslow, Navajoland, Arizona (USA) Phons Bakx, october 2009 – geschilderd met acrylverf op beukenhout touw: katoen - afmeting: 18 x 7,5 cm taal: tovokinpi = zoemhout; taaho = slang; so = ster; taawa = zon Opmerking: het origineel werd gemaakt uit het hout van de wortel van de katoenboom. Vroegere medicijnmannen van de Hopi ontwierpen net als de N’de of Apaches, hun zoemhouten zelf en gingen voor het hout speciaal op klimtocht in het hooggebergte. Daar kozen ze houtsstukken uit van dennebomen die door de bliksem waren getroffen. Voor hen was dit hout verrijkt met een goddelijk mana afkomstig van de bliksem, en dit bewerkstelligde voor de indianen-gemeenschap voorspoed en levenskracht als het tot zoemhout of amulet werd omgevormd. Hopi leggen een kosmische relatie tussen de slang en de bliksem. De gelijkende vormgeving van beiden maakt aan ons oog in eerste instantie al iets duidelijk. Dit witte zoemhout beeldt de positie uit van de slang als kosmogonisch centrum temidden van de sterren en de zon.
			ARIZONA etnografische replica 18. Witte Pueblo-bullroarer naar het voorbeeld van een zoemhout afkomstig uit Arizona van rond 1870-1880. Exacte locatie is niet bekend. Gegevens van welke Pueblo-indianen het zoemhout afkomstig is, is niet bekend. Phons Bakx, oktober 2009 – geschilderd op walnotenhout touw: vlas - afmeting: 34,9 x 4 cm Opmerking: van de Pueblo-indianen, waartoe Hopi, Tewa en Zuñi als de grootste groepen worden gerekend, is het godendom en het bijhorende ceremonialisme vaak en voluit beschreven. Hiernaast een uitbeelding van een zeer oud zoemhout afkomstig uit Arizona en misschien heeft het toebehoord aan de Tohono O’odham- of Akimel O’odham-indianen uit de Sonora-woestijn en die evenals de Pueblo-indianen, een Uta-Azteekse taal spreken.

verder gaan naar zoemhoutreplica’s uit:

Afrika Amazone Australië Europa Melanesië Oceanië Nieuwste aanwas