instrument uit het cultuurduister

AFRIKA

Hieronder: verder gaan naar zoemhoutreplica’s uit

Amazone Australië Europa Nieuwste aanwas Melanesië Noord-Amerika Oceanië

Terug naar beginpagina zoemhouten

▼

CAMEROUN / GABON etnografische replica 1. Edschibongo naar een voorbeeld van traditioneel zoemhout van de Mpangwé-stam, grensgebied Cameroun met Gabon Phons Bakx, mei 2009 – serienummer 021 verf: éénzijdig beschilderd met acryl / waterverf houtsoort: walnoot - extra: ingesneden lijnen koord: getwijnde raffia - afmeting: 20,5 x 7cm foto: Izz van Elk Edschibongo staat te boek als een malafide woudgeest, met name een die kinderen opvreet. Mannen en ingewijde jongens gebruikten het zoemhout dan ook als een kinderschrik. Vaak werd de aanwezige klank nog aangevuld met verhalen die de kinderen van hun moeder te horen kregen over de gevreesde kindervreter ‘Edschibongo’.

▼

OUD-EGYPTE replica prehistorie 2. Gebelên tijdvak: Negadeh III (± 3300 v.C.), locatie: Gebelên Phons Bakx, juli 2009 - serienummer 025 verf: éénzijdig beschilderd met acryl/waterverf houtsoort: walnoot - koord: gerode zijde afmeting: 28,3 x 4,2 cm - (bron: Hans Hickmann) foto: Izz van Elk opmerking: de overal aanwezige rode zig-zag staat voor een motief waaruit de ‘n’-hieroglyfe uit voort zal komen, en dat een symbolische verwijzing inhoudt naar ‘water’ of ‘bron’. Bij het origineel is de top afgebroken en het missende gedeelte is in deze replica met een sectie grijstint opgevuld, waar zich – als het er al zat - ook het gat bevond. Het origineel is niét echt met zekerheid tot zoemobject te benoemen, maar de bekende organoloog voor Oud-Egyptische muziekinstrumenten, Hans Hickmann, vond het daarentegen wel zéér voor de hand liggend.
			▼
			NEDER-EGYPTE etnografische replica 3. Chaschabet Al-Laff (draaihout) naar voorbeeld van een hedendaags, traditioneel zoemhout uit de stad Zagazig, Neder-Egypte (bron: Hans Hickmann) Phons Bakx, augustus 2009 – serienummer 028 verf: geen – houtsoort: mahonie extra: er zijn 30 gaten op de overlengse hartlijn van het zoemhout geboord afmeting: 25,5 x 4 cm foto: Izz van Elk het zoemhout geeft bij draaiing een licht fluitend geluid vanwege de open gaten
			▼
	WEST-AFRIKA etnografische replica 4. Rhombe naar voorbeeld van een West-Afrikaans zoemhout (locatie en populatie niet bekend) waarvan het origineel gebrandschilderd was Phons Bakx, december 2009 – serienummer 102 verf: zwarten en bruinen – houtsoort: ceder de brandschildering is vervangen door verf koord: hennep, gezwart afmeting: 25,5 x 4 cm foto: Izz van Elk
			▼
			KIVU-CONGO, MIDDEN-AFRIKA etnografische replica 5. Tembwe naar voorbeeld van een negentiende-eeuws zoemhout van de Bwamè, de geheim opererende luipaardmannen behorend tot de Bembe-stam, nabij het Tanganyika-meer, Kivu-Congo (Congo Democr. Republiek) PhB – november/december 2009 – houtsoort: afzelia – techniek: uitsnijden, bijenwas opvulling, acryl/waterverf; koord: gevlochten raffia - afmeting: 27,3 x 5 cm - foto: Izz van Elk – serienummer 098 Het origineel van dit zoemhout belichaamde de godheid Tembwe. Op deze zijde (ook wel nachtzijde genoemd) is de kameleon Kembe in zwart-blauw geblakerd hout uitgesneden met onder hem een “vaagschijnende” maansikkel naast zijn staart. Kembe symboliseert voor de Bwamè-leden de doorlopende metamorfoses van het organische leven. Op het origineel werd aan de top van de eveneens enkele kleine magische objecten aangebracht die met copaal-hars aan het hout werden vastgemaakt. De andere zijde (dagzijde) toont in hoofdzaak twee markeringen: de snorbeharing van een luipaard en in het centrum een drievoudige cirkel (deze zijde is goor mij niet nagemaakt). Het oude origineel is van hout, werd in vuur gezwart en van raffia-koord voorzien. De dag-zijde werd bewerkt met verpulverde kalksteen afkomstig uit de oesterschelp van het Iridina spekii-schelpdiertje. Het originele zoemhout werd grotendeels met rode en bruine oker beschilderd. Aan de randen van de dagzijde werden naast het blanke centrale vlak, rode ribbels aangebracht. Voor de Bembe had Tembwe de kracht en de uitstraling van een godheid, die zich in twee hoedanigheden manifesteerde: als zoemhout-god en als luipaard-god.

▼

MALI, WEST-AFRIKA etnografische replica 6. Dama / Imina-Na / Po naar voorbeeld van een traditioneel zoemhout van de Dogon-bevolking uit Mali. PhB – december 2009, houtsoort: makoré tweezijdig beschilderd met transparant rode acrylverf- afmeting: 25,7 x 4 cm - serienummer 100 – foto: Izz van Elk De diverse Dogon-stammen van Mali gebruiken het zoemhout nog steeds op verschillende manieren (en onder verschillende namen) en dient bij hun complexe rituelen en ceremoniële dansen. Eén daarvan wordt toegepast ter beëindiging van een rouwperiode na een begrafenis. Er bestaat hiervan nog een indrukwekkende etnomusicologische audio-veldopname. Het zoemhout verklankt de stem van Dama, een stem uit een andere (parallelle) wereld, die ooit als allereerste Dogon-voorouder ook voor het eerst met de dood is geconfonteerd. Op de geluidsopname hoort men temidden van de stilte van het dorp alleen nog maar het aantal blaffende honden toenemen, geschrokken van het zoemhoutgeluid maar kennelijk daar ook bang voor. Een ritualist slingert bij het vallen van de avond het zoemhout, dat tevens het signaal inhoudt voor een groep gemaskerde mannen een optocht door het dorp te beginnen. Vrouwen en kinderen verdwijnen onmiddellijk in de huizen, want ze mogen de gemaskerden niet voorbij zien komen. Als het toelaat, speelt het schijnsel van de maan een rol mee in de enscenering van de zoemhoutdraaier, die zolang hij kan zal draaien die avond, en daarbij stapvoets een rondgang door het dorp maakt. De stem van Dama (het zoemgeluid) wordt ook wel uitgelegd als de eerste openbaring van het “woord” gericht aan de mensheid. De zoemhoutnaam Imina-Na wordt taalkundig geïnterpreteerd als de “Stem van het Grote Masker”. Afhankelijk van de regio der Dogon, wordt dit specifieke zoemhout, gemaakt uit twee roodkleurige metalen of houten lancetvormen, ook wel wara of dannu genoemd.
	▼
	ZUID-SENEGAL, WEST-AFRIKA etnografische replica 7. Rhombe naturelle naar voorbeeld van een traditioneel zoemhout van de Diola-bevolking uit Casamance, Zuid-Senegal, West-Afrika. PhB – december 2009, houtsoort: makoré – tweezijdig beschilderd met transparante roodbruine acrylverf- serienummer 099 – foto: Izz van Elk De Diola-bevolking maakt 7% uit van de Senegalese bevolking en ze leven ten zuiden van de staat Gambia en de Gambia-rivier. Het is karakteristiek voor de Diola’s dat hun maatschappij geen hiërarchische structuur kent: niemand is er werkelijk de baas. Op dorpsniveau wordt er door een raad van oudsten van dag-tot-dag beslissingen genomen. In Senegal geldt het zoemhout zeker nog als een instrument met animistische krachten. Het zoemhout wordt met een touw aan een stok verbonden wat de turbelentie van de wervelingen versterkt. De Diola pasten het toe om de bescherming af te roepen over de nieuw-ingewijdenen tijdens de besnijdenismanifestaties, maar anderzijds klinkt het ook tijdens begrafenisplechtigheden om het vertrek van de overleden ziel te bevorderen.
	▼
ZUID-NIGERIA, WEST-AFRIKA etnografische replica 8. Aja Orō naar voorbeeld van een traditioneel zoemkoper van de Yoruba-stammen in Zuid-Nigeria PhB - december 2009 - houtsoort: ceder – acryl- en waterverf afmeting: 28,5 x 5,7 cm - serienummer 101 – foto Izz van Elk Een uitzonderlijke traditie zijn de zoemhout van de Yoruba-bevolking in Nigeria. Onder de Yoruba-bevolking van Nigeria bestaat het machtige geheim genootschap van de Ogboni, dat zichzelf in de Yoruba-maatschappij met veel politieke, juridische en spirituele functies belast. Het genootschap dateert van vóór de koloniale tijd. Deze oude staatsraad van gerespecteerde ouderen oefende een ontzettende macht en invloed uit in verscheidene rollen. Het verwikkelde zich in de verkiezing of verwijdering van een koning, organiseerde gerechtelijke hoorzittingen en bestrafte zondaars die “de heiligheid van de aarde” geweld aan deden. In deze diversiteit van machtsgelding werd het zoemkoper (soms ook zoemhout) als signatuur toegepast van de Ogboni.
	▼
	w o r d t v e r v o l g d
	▼
	▼

naar zoemhoutreplica’s uit

Amazone Australië Europa Nieuwste aanwas Melanesië Noord-Amerika Oceanië