|
|
|
|
|
door
Phons Bakx
|
|
Antichristelijk
|
|
De Poenitentiale van
Cummean, Ierland, 6e eeuw
|
|
|
Serge Gainsbourg
Het kan bijna niet
anders zijn of de producent van de grammofoonplaat «Erotica» heeft
bewust of
onbewust iets met die oude doctrine rond de Antichrist willen terughalen
door deze plaat op de markt
uit te brengen. Een halfjaar eerder, ook in 1969, werd in Frankrijk een grammofoonplaatje
opgenomen
met daarop het excentrieke gefluister van Serge Gainsbourg en zijn
vriendin Jane Birkin, die samen
een intiem francofoon zuchtliedje wereldkundig maakten met als titel «Je
t’aime – Moi non plus».
Qua vertaling kon ik er nooit meer van maken, dat Birkin tegen hem zegt: ‘Ik
hou van je’, waarop
Gainsbourg dan antwoordde: ’Ik niet minder’. Maar Gainsbourgs’
handgeschreven smachtdialoog
zag het levenslicht eigenlijk al veel eerder, namelijk in 1967, maar voor
zeer korte duur. Op verzoek
van Brigitte Bardot had hij speciaal voor haar het ‘allermooiste liedje tot
dusver’ op zijn naam weten
te zetten.
|
|
|
|
Beluister >>>> Serge
Gainsbourg, versie klik met
Jane Birkin, 1969
Serge
Gainsbourg, versie klik met Brigitte
Bardot, 1967
|
|
Gainsbourg nodigde
haar vervolgens uit om samen met hem de smachtdialoog in de studio op band
te laten zetten. Met strijkorkest en al. Maar Bardots toenmalige echtgenoot,
de jetset-zakenman
Gunter Sachs, ving iets van dit buitenechtelijke gefleem op en veranderde
terstond in een furie.
Bijgevolg werden alle afrondingsplannen rond de opname gelijk stopgezet
en de bandopname
verdween voor lang in een kluis. Tot aan 1986, want toen kwam de opname weer
vrij voor het
publieke gehoor.1[i] Toch lijkt die
eerste opname met Brigitte Bardot prikkelender dan het grote
kassucces met Jane Birkin, twee jaar
later.
In landen waar de Gainsbourg-Birkin-single op de markt verscheen, kwam op voorhand
op de
platenhoes te staan dat het verboden was dit plaatje te beluisteren, als
iemand jonger was dan 21
jaar.2[ii]Alleszins
in Spanje, Zweden, Italië, Portugal, Engeland en in Brazilië werd «Je
t’aime - Moi non
plus» op de nationale radio aan banden gelegd met dien verstande dat het
lied niet vóór 23.00 uur in
de nationale ether mocht rondzingen. In «L’Osservatore Romano», het dagblad
van het Vaticaan,
werd de plaat aangeklaagd en gehekeld, vergezeld van de bewering dat het
Vaticaan tot
excommunicatie zou overgaan van de platenmaatschappij en de distributeur
die de single op de
Italiaanse muziekmarkt in omloop brachten. Maar wat moest die ‘excommunicatie’
concreet
inhouden? Gainsbourg meende vanwege de controversiële opstelling van
paus Paulus VI en zijn
waardigheidsbekleders, in hèn juist zijn allergrootste reclameboodschappers
te mogen kennen,
waardoor de plaatverkoop feitelijk alleen maar in oplopende aantallen uit
de hand liep.3
|
|
Beluister
klik de
single ‘Erotica’ - Man (YouTube)
|
|
Vrouwelijk
‘R-rated’ gekreun
|
|
|
De
uitgifte van de single «Erotica» van Man kreeg in
Engeland en in Wales een heel ander lot beschoren.
De plaat ontving eigenlijk niet één fractie van de aandacht
die Gainsbourg op het Europese continent
met zijn
creatie wel binnen had weten te halen. Daarnaast viel
er natuurlijk nog een aanzienlijke gaping te bespeuren
|
|
in
de erotische klankboodschap tussen beide singles. In beide gevallen ging het
dan wel niet om
‘picturaal bloot’, waar men van overheidswege gewoonlijk al aanstoot aan
zou nemen, maar om iets
als ‘sonoor bloot’. Het creëerde een nieuwe invalshoek op het palet van de
audio-artisticiteit, ditmaal
aangetroffen in de niche van de menselijke erotiek, iets dat in het
dagelijkse leven ver uit de
openbaarheid werd gehouden, omdat het nu eenmaal onoorbaar was. En waar het
ene voorbeeld
toch een bepaalde, francofone discretie betrachtte, ging de Welshe pendant
(afgezien van de eerste
smeekzin) al direct over in algehele erotische non-verbaliteit. In een
retrobespreking over «Erotica»
op internet refereert een zekere Antti Kostiainen aan het volgende:
«Man’s “Erotica” is voorzien van
vrouwelijk ‘R-rated’-gekreun dat de vergelijkbare produktie van Serge
Gainsbourg tot iets als een
zandbakspelletje reduceert».4 Dat
is wel heel leuk uitgedrukt. En naar het schijnt, heeft de Engels-
Welshe single in Frankrijk toch ook de verkoopstatus van een hit weten te
behalen.5
|
|
|
Even
tussendoor: in 1971 verscheen er nog een grammofoonplaat als erotisch-getinte
afrodisco, ditmaal van de groep Les Chakachas uit Wallonië. Het ging
om hun disco-single ‘Jungle Fever’,
die in 1972 in
de Verenigde Staten alsook in Groot-Brittanië
erg aansloeg in het nachtleven. Toch zette de BBC Radio een boycot op het
draaien van de plaat, omdat er teveel gekreun en gehijg in voorkwam.
|
|
|
Zelf leerde ik de platen van
Gainsbourg-Birkin en Man zo rond mijn veertiende in mijn geboortedorp
Sluis kennen. Het hoorde natuurlijk dat een rappe ziel zoals ik, bij dit
soort klankboodschappen ook
zo vroeg mogelijk betrokken raakte. Beide platen belandden daarom ook op
mijn draaitafel. Ik was
geneigd om het verschil tussenbeide te duiden in waar «Erotica» van Man
begon, het Gainsbourg
en Birkin in hun lied achteraan juist loslieten. Ja, zo puntig was ik als
tiener al op dat seksleven
georiënteerd. De twee plaatjes konden effectief na elkaar worden gedraaid,
omdat de ‘pathetique’
van de audio-boodschap in elkaars verlengde lag. Niettemin zijn de
onderlinge verschillen ook erg
groot te noemen. Want «Je t‘aime - Moi non plus» klonk in de seizoenen ná
de uitgifte voor iedereen
wel zo in het openbaar, terwijl de pendant uit Wales bijna nergens gehoord
kon worden, of anders
wel met de deuren en ramen dicht, en dan nog strikt in die behuizingen waar
de lichtschijnsels het
meest rood kleurden.
|
|
|
|
Producer John Schroeder6 van
Man, en allicht ook bepaalde mensen van Pye Studios zelf, zochten
duidelijk hun uitdaging ergens ‘hogerop’ en waagden zich er beduidend harder
aan om stelselmatig
met iets als een sociaal-politiek
conflict te worden geconfronteerd. Daarmee werd de plaat sowieso
al van elk overwinnend krachtveld buitengesloten, zeker als het op één
lijn werd gezet met het Parijs-
Engelse koppel, waarvan naar schatting toch minimaal vier miljoen exemplaren
alleen al in de
begintijd werden verkocht. Ook betekent het, dat er na 50 jaar bijna geen
enkel historisch bericht
meer valt te vergaren over discussies, criteria en controverses die
ervoor hebben gezorgd dat het
Welshe popgrammofoonplaatje in het Verenigde Koninkrijk in de ban werd gedaan.
Hooguit laat een
spaarzame uitweiding over de plaat weten, dat het vrouwelijk orgasme op
de plaat volledig
gesimuleerd zou zijn en niets van doen heeft met de omstandigheid van het
echte lichamelijke
volwassen zijn in liefdesbedrijf.7
Toch ga ik er niet van uit dat het uiteindelijk de
simulatie zou zijn
geweest waardoor deze plaat onverwijld aan het openbare leven werd onttrokken.
Na langdurig
speurwerk van mijn kant lijkt het wel alsof omtrent «Erotica» alles is doodgezwegen.
Nee, niemand
schreef er verder over. En wie daarover iets meer weet, graag…, wijs mij
daarin de weg om die te
vervolgen.
|
|
|
|
In
mijn eigen kleine kring van scholieren in Zeeuws-Vlaanderen bestond er beginjaren
’70 wel enig
geharrewar over dat singletje van Man. Wij wilden – het geschiedde in
zover ik weet uitsluitend
onder jongens – de plaat allemaal verdomd graag horen, maar tegelijkertijd
bestond er een serieuze
vrees om deze plaat permanent in onze huiscollectie vast te moeten houden.
Het was echt een plaat
die vanuit deugnieterij hoe dan ook aan een ander moest worden doorgegeven,
want niemand van
ons wilde door zijn ouders worden betrapt in het beluisteren van dit soort
levensmuziek. De situatie
liet zich goed vergelijken met de blokjes hasjiesj of met de LSD-tripjes,
want waar in huis moest dat
spulletje in hemelsnaam goed verborgen worden houden? De mesmeriserende
kracht om dat
singletje door een koptelefoon op de oren minstens één keer thuis goed te
hebben beluisterd, was
onweerstaanbaar. Want dit was pas de echte seksuele voorlichting!
|
|
|
John Schroeder producer van de
single
«Erotica» en van de eerste langspeler
«Revelation» van Man waarop de gelaakte
rocksong verscheen. (foto: Song Bar, 2018)
|
|
Een oudere dorpsvriend, iets ouder dan ik,
gebaarde dat er nog veel huiswerk voor ons in het
verschiet lag om een vrouw ooit in zó’n staat van opwinding te kunnen krijgen
zoals ons hier werd
voorgeschoteld. Ik noem die vriend zijn naam niet, want ik sluit niet uit dat
hij alsnog een ferme
draai om zijn oren van zijn oude vader zou kunnen krijgen, en dan ook nog
eentje met over al die
jaren terugwerkende kracht. Ik blijf er steevast bij, nog steeds een ware
enthousiasteling te zijn
van de rake begeleidingsmuziek die op deze single te horen is (eigenlijk zou
ik dat R-rated-kreungesteun best wel kunnen missen, maar ja, ik vermoed dan
dat «Erotica» beslist geen «Erotica» meer is.*).
Daarnaast ben ik ook nog vol lof over de kwaliteitsmuziek van Man die op
kant B van het singletje verscheen, zij het in verschillende landen wel van
een andere Man-song voorzien [o.m. «Sudden Life» en «Don’t just stand
there»].
|
|
Over de rockgroep Man
Man is een zogeheten ‘progrockgroup’, een progressieve
rock-groep afkomstig uit de kuststad
Swansea gelegen aan de zuidkust van Wales in westelijk Groot-Brittannië. De
speelstijl van de groep
toont zich erg gevarieerd, wat de bandleden bemoeilijkt om over zichzelf
een eenduidig hoofdgenre
te definiëren. De groep, vaak ook vermeld als ‘The Man-band’ of ‘Manpower’,
staat uitgetekend als
de ogenblikkelijke reïncarnatie van voornamelijk de vocalistengroep Jerry Braden & The Bystanders
evenzo afkomstig uit het geografische gebied tussen steden als Llanelli,
Swansea en Merthyr Tydfil.
Een biografisch overzicht wijden aan de groep Man over de periode
1968-2014 heeft iets
onuitvoerbaars. Het lijkt me echt geen pretje om de volledige biografie
van de band uit te moeten
schrijven en nog minder lijkt het me om die achteraf dan ook nog eens
terug te moeten lezen, want
de vertakkingen vanwaar de vijf bandleden kwamen, waarheen ze gingen, en
zelfs waarheen en naar
wie ze zouden terugkeren, vertoont een wijdlopigheid die duizelingen wekt.
Inmiddels zijn de drie
eerste naamvestigers van de Man-band al opgegaan in de vertakkingen van het
Eeuwige. Het is
wellicht daarom dat ik me hier slechts beperk tot de groep in het korte
tijdsgewricht waarin zij
hun studiodebuut-langspeler «Revelation»
maakten met daarop het legendarische «Erotica».
voorafgaande groep:
|
|
Jerry Braden &
the Bystanders
luister naar klik hun hitsong «98.6» uit 1967
|
|
|
De groep Man nog bezetting bij
de oprichting.
|
|
Vanaf hun beginperiode domineerden zeker drie van de vijf
groepsmusici doorlopend het muzikale imago van de band, die daardoor
doorslaggevend een gitaarband zou worden en dat ook altijd zou blijven. Het
ging om Micky Jones8, absoluut de topgitarist in de groep, tweede
gitarist Deke Leonard9 en
de keyboardspeler Clive ‘Clint’ John10. Van hen leeft niemand meer
en dat geldt ook voor de Erotica-producer John Schroeder.
Er werd een volledige discografie aan Man gewijd, bekend als ‘The Manband
Archive’.11
In juli 2017 telde hun inventarisatielijst in totaal 423
verschillende plaat- en CD-uitgaves, die op 75 verschillende labels, in 24
landen werden uitgegeven. De groep laat zien dat er door hen alleen maar erg
veel is gemusiceerd, gecomponeerd en geproduceerd. Ik mag dat enorm graag.
Het begon pas later voor mij te dagen, nadat de groep al meer dan 50 jaar
bestond, dat Man voor het eigen constituerende landsdistrict Kymrië, een
‘rockgroep suprême’ moet zijn geweest, waarvan het ‘idioom der gitaren’ voor
velen permanent legendarisch en onvergetelijk zal blijven heugen. Ik ben
vanwege mijn oppervlakkige kennis over de groep geneigd om ze in het frame te
plaatsen van fameuze groepen zoals de eigendunkelijke King Crimson, Van der
Graaf Generator, East of Eden en zeker ook Family, omdat dit juist groepen
waren die in tonaal opzicht zichzelf op een manier ontsponnen die zij zelf
ook graag ambieerden. Daarmee durfden zij ook als ‘tot over de rand
excentriek’ voor de dag te komen. Zeg maar dat het hier om het genre van
‘nonconformrock’ ging.
Zelf plaatsten de ‘Man’nelieden zich dan nog het meest in de
nabijheid van de Amerikaanse groep Quicksilver Messenger Service, een West
Coast-psychedelicagitarenband uit de eindjaren ’60, waarmee ze overigens
jarenlang intensief contacten hebben onderhouden. Een andere Amerikaanse
groep die de Man’nelieden erg aansprak was The Grateful Dead en dan wel in
hun beginperiode. Wat ze aan die groep overgehouden hebben, waren de evenzo
langdurig (lees: langdradig) uitgesponnen gitaarsolo’s die ze tijdens hun
concerten te beste gaven. Stilaan heb ik de indruk gekregen dat de groep Man
voor het brede publiek in Nederland niet zoveel betekenis in de wacht heeft
weten te slepen, maar in de eigen regio’s van Wales, Engeland en zeer beslist
ook in Duitsland, juist des te méér.
Eénmaal Zeeuws
Op zaterdag 1 augustus 1970 was de groep Man de topattractie tijdens een muziekfestival op het Molenwater in
Middelburg, dat door ‘Music in the Park’ was georganiseerd. Het was een
gedenkwaardig concert en wel in twee opzichten: gitarist Deke Leonard bleek
tijdens de symfonische muziekprelude van «The Storm» wonderwel in staat om
uit zijn gitaar fraaie klankimitaties te halen van krijsende meeuwen, hetzij
boven land of aan de omslaande branding van de zee, of anders wel op een plek
niet ver van de Zeeuwse kust vandaan. Daarmee wist de gitarist het aanwezige
publiek zeer goed voor zich te winnen. De (toen) 15-jarige Middelburger
André van Eenennaam zat in het gras en luisterde. Hij herinnert zich die
klankpassages van «The Storm» maar al te intensief: “Het was de
elektronica in de muziek die op die manier steeds meer begon te evolueren.
Dat was ook wat ik bij rockgroep Man hoorde in de muziektent aan het Middelburgse
Molenwater. De gitarist deed als intro van een muzieknummer het geluid na
van een meeuw op zijn gitaar! Prachtig! Ik ben nòg onder de indruk, nu ik er alleen maar
aan terugdenk.”13
Wie de groep dan weer niet voor
zich won, waren de nachtverplegers en de zieken in het Middelburgse Gasthuis,
dat tegen het festivalterrein aanlag. Het optreden liet ‘audiosporen’ na op
de stadsbevolking binnen de directe omgeving. Feitelijk kregen zij een
oorverdovend luid concert vijf kwartier lang ongewild in de maag gesplitst.
De groep speelde die zaterdag tot iets over twaalven middernacht. Op het
Middelburgse politiebureau kwamen die avond dertien afzonderlijke klachten
binnen over geluidshinder, en het lijstje zou spoedig naar de vergadertafel
van burgemeester & wethouders van Middelburg worden doorgespeeld,
maar het was wel zomervakantietijd. De belangrijkste klager die avond was
geneesheer-directeur C.G. Kroes van het Middelburgse Gasthuis, die -
zogauw hij een telefoontje had ontvangen van een verontruste zuster - actie
begon te ondernemen. Hij is naar het festivalterrein toegelopen om nader
poolshoogte te nemen. De ziekenhuisdirecteur stond op het punt om het
festivalterrein de rug toe te keren, toen het gitaargeluid van Man losbarstte.
Dat zal om 23.00 uur geweest zijn. De geluidshinder voor de komende vijf
kwartier werd als meest bezwaarlijk ervaren op de afdelingen ‘Klasse’,
Chirurgie’ en ‘Interne Afdeling’, zodanig sterk zelfs dat het nachtpersoneel
al was begonnen voorbereidingen te treffen. om, na overleg met Kroes, de
verpleegden zo snel mogelijk naar een rustigere vleugel van het hospitaal te
evacueren. Maar op zondagochtend 0.15 uur werd duidelijk dat die verhuizing
binnenshuis niet door hoefde te gaan.
*) Later
kwam ik in de gelegenheid om een langere versie
van «Erotica» te horen van rond de 8 minuten tijdsduur.
Excellente muziek wederom, maar geen zangeresje erbij.
Ik moet eerlijk toegeven dat ik het
zangeresje er wel bij
miste, wat toch ook niet vreemd is.
Dit schrijversonderwerp werd
ontleend aan
het hoofdstuk ‘Van een groot lawijt’, afkomstig
uit het boek ‘Eens de Jonge Zeeuws’, Phons Bakx,
2022, Deel 2, pag. 983-993
Indien u wilt
reageren:
phonsbakx@gmail.com
|
|
|
|
|
|
|
|
