|
2013: OPRICHTING VAN DE MASKER-THEATERGROEP
Begin
2013 werd in Middelburg de straattheatergroep Pandæmonium
opgericht.
De groep bestaat variërend uit veertien tot twintig personen die een
straattheater opvoeren met verschillende maskerpersonages in de vorm van een doorgaande processie. Stuk voor
stuk beelden zij oude mythische karakters uit afkomstig uit verschillende
Europese streken waar maskertradities nog actueel zijn.
TERUGGAAND OP GERMAANSE OUDHEID
Het Leger van Woede
is gelijk aan het oude fenomeen van De Wilde Jacht, een volksverbeelding stammend
uit de Gotisch-Germaanse oudheid (1e en 2e eeuw). Dit
fantoom maakte ooit deel uit van de Germaanse volksreligie, en met name in het begin van december als oppergod Wuotan (Wodan) met zijn gevolg op
aarde neerdaalde.
Deze volksverbeelding bleef in vele Midden-Europese volksculturen langdurig
intact, zij het als sage of anders als maskeroptocht. Het ontving ook
benamingen zoals Dodenleger
of Wilde Heir (maar ook Wuotanes Her (= het leger van Wuotan), wuetenes Her = woedend Leger).
Oorspronkelijke haalde de horde rond de Germaanse oppergod de gestorven
zielen op van mensen die niet op natuurlijke aan hun levenseinde waren
gekomen (bijv. door middel van krijgsgeweld), en die zich alsnog in de buurt
van de leefgemeenschap ophielden waartoe ze hebben behoord. Tegelijkertijd
werd zo’n samenleving door de komst van het Leger van Woede geïntimideerd, zij
het in ambilvalente zin. Wuotan’s horde legde restricties
op dat hard werken goed wordt beloond, en dat malafide praktijken zoals
liegen, bedriegen of uitbuiten, door de horde wordt bestraft.
En die ambivalentie bleef ongewijzigd, hoe ver men het fenomeen ook
terugvoert. Vandaag de dag zien we dit soort intimidaties nog steeds aanwezig
in de talloze masker- en carnavalsoptochten van Bayern, Tirol en aangrenzende
Duitse en West-Slavische landstreken in Midden-Europa.
‘Wie zoet is krijgt lekkers, wie stout
is de roe…!’…dat kennen we allemaal uit ons eigen Sinterklaasfeest, maar
eigenlijk belicht die uitspraak nog steeds iets van de oude doelstelling
waarom Het Leger van Woede destijds werd georganiseerd: het belonen van
de ‘hardwerkenden’, en het afstraffen van de ‘kwaden-van-zinnen’. Ja, ook in
de ‘zak van Sinterklaas’ klinkt de verre echo door van het
oude, zogeheten berispingsrecht der Oudgermaanse krijgs- en maskerbonden.
En letten we tenslotte nog op de
interne hiërarchie binnen de intimiderende horde, dan valt op dat de sociale
structuur van aanvoerder (Sinterklaas)--helper (Zwarte Piet)--boeteling (stout kind) nog steeds ongewijzigd is
gebleven.
Ondanks het opkomende christendom
in Europa kreeg de positie van Wuotan (in het noorden bekend onder de naam
Odinn) als leider over zijn Dodenleger, ná hem telkens een nieuw vervolg in
andere mythische personages zoals Fro Gode, Frau Holle, Frau Perchta, Hela-kjon,
Ellequin, Erl-König, Herla King, Herla Cyning en Herlething. In het oude Duits heette het
verschijnsel vroeger Wuotanes Her, dat is ´Woedend
Leger´, vanwaaruit de
benaming voor onze eigen hedendaagse uitvoering werd gekozen.
In Engeland kende men The Wild Hunt, en in Scandinavië vertakte het in
benamingen als Odens Jakt, Odens Hundar, Oskorei, Jolareidi en Åsgårdsrei. In Frankrijk schreef men het
fenomeen toe aan de figuur van de (archaïsche) harlekijn: Mesnie
Hellequin, maar ook als La Chasse-Galerie. In Limburg
wist men in dit verband van het bestaan van de Tilkesjacht.
In de twaalfde eeuw diende het verschijnsel van Het Leger van Woede als
voorbeeld voor het katholieke Vagevuur,
destijds door Dante Alighieri in een kosmogonie geplaatst van het Purgatorio.
foto: Stefan Hofman
SINTERKLAASFEEST
Het Europese Sinterklaasfeest wordt algemeen beschouwd als de verre uitloper
van die intimiderende opvoeding die destijds Goten en Germanen kregen opgelegd.
Dat wordt mede onderschreven door het argument dat Sint Nicolaas de
nieuw-geïncarneerde berijder zou zijn van het paard van Wodan, terwijl de
historische figuur van Nicolaas zelf niets met het berijden van een paard uit
te staan heeft. Anders dan in Nederland, waar Zwarte Piet zijn knecht is,
wordt hij in Midden-Europa bijgestaan door een legioen van pelsdragende
mannen, gehoornde duivels en ook zwartgemaakte figuren, zoals Krampus, Klaubauf, Bartl, Cert, Ruprecht,
Housecker, Père Fouettard enz. Vanouds heeft Zwarte Piet eigenlijk
helemaal niets van doen met de stereotypering van een Moorse knecht, een
Afrikaanse slaaf of een bewoner van Surinaamse afkomst. Het rituele gebaar
bestond erin dat een mens met enkele zwarte vegen zichzelf in het gezicht
zwart maakte. Maar in Nederland is “Zwarte Piet”
karikaturaal zo ver doorgevoerd omdat hij kennelijk met enig gemak “aan te
knopen” was met aspecten van de vaderlandse geschiedenis en het overzeese
kolonialisme. Daarbij geldt ook dat de ritueel
zwart-gemaakte-mens door een christelijk heiligman werd gechristianiseerd (lees: geknecht).
foto: Stefan Hofman
DE PERSONAGES IN DE MASKEROPTOCHT
In de maskerade van Pandaemonium worden
veertien tot twintig
verschillende maskerpersonages ten tonele gevoerd, allemaal als
replica ontworpen en met
een eigen oud-europese volkenkundige oorsprong.
AANVOERDER(S)
|
Direct verbonden met de Wilde Jacht van het Dodenleger zijn zowel de aanvoerster Frau Holle (Tirol)
alsook Frau
Perchta ► (Zwitserland). Allebei zijn ze in totaal verschillende
gedaantes aanwezig, respectievelijk als oude
toverheks en als bezemheks.
In de nabije toekomst zullen een belangrijk aantal
verschillende leiders uit de gehele ontwikkelingsgeschiedenis van De Wilde
Jacht in de maskerade van Pandæmonium voor het voetlicht worden gebracht.
In die zin worden er plannen gerealiseerd voor het maken van Wodan
(d.i. Wuotan of Odinn),
Helakjon
(een vroeg-middeleeuwse harlekijn) en Alecchino (een Veneziaanse barocco uitvoering van de harlekijn).
foto: Stefan Hofman
|
|
BEGELEIDERS
Begeleiders van de aanvoeder
zijn onder meer een aantal Mythago Morris-dansers
(hun oorsprong ligt in Sussex, Engeland) en ook enkele helpers uit het Inferno
van Dante.
In de nabije toekomst worden aan de maskerade een aantal Mythago
Morris-danspersonages toegevoegd.
|
BOETELINGEN
Boetelingen zijn er
zes. In principe vijf vagebonden die tot de Roichtschäggättä-Schurtendiebe-traditie van Lötschental
(Zwitserland) behoren en één Oostenrijkse Krampus-figuur►, die men sinds de middeleeuwen tot de traditie van de Wilde Jacht is gaan rekenen. Op Oostenrijkse bodem is Krampus
tegenwoordig een directe helper van Sint Nicolaas. Krampus is gevreesd
vanwege zijn intimidaties tot ‘stoute’ kinderen: hij slaat ze met de roe of
legt ze aan de ketting. Soms neemt hij ze in een grote korf mee op zijn rug
naar zijn duistere thuisland. - In onze maskeroptocht is hij in zijn rol
als kinderschrik enigszins getuchtigd en bedaard.
Naast de dansende Mythago Morris-begeleiders verschijnt er ook de
figuur van de Antropofaag (een
‘menseneter’ ooit gerekend tot het monstervolk uit de periferie van de oudgriekse en middeleeuwse beschaving). Evenals Krampus functioneert
de Antropofaag als een soort van infernale waker over de groep boetelingen
binnen de optocht.
|
Krampus, een klauwduivel of kwaadklauw (malebranche)
|
dan
zijn er ook….
TROMMELS - VEEBELLEN - BAZUINEN
…of datgene wat het Leger van Woede tot een pandemonium maakt
Achteraan sluiten een viertal Batteristi of trommelaars de optocht af. Alle zijn ‘hoffelijk getooid’ met gouden maskers uit de barocco-traditie van Venetië. Uiteraard
personages van geheel andere couture en tijdsgewricht dan het Dodenleger.
Uit de groep van boetelingen klinken er vee- en koebellen.
Vanuit de linie der dansers klinkt
bazuinengeschal (alsof het overal vandaan komt).
MUSEUM
De volkenkundige replica’s die in Het Leger van Woede ten tonele worden
gevoerd, vertegenwoordigen beslist een museale waarde. In de maanden
januari-februari van 2014 waren twee maskerpersonages uit Het Leger van Woede in de
tentoonstelling “Bescherm Mij!” te bezichtigen in het Zeeuws Museum te
Middelburg.
Op 27 februari gaven drie gemaskerden uit de
theatergroep in het Zeeuws Museum een kleine acte-de-presence. Dat waren Helakjon, Frau Perchta
en één Batterista.
De etnografische replica’s van Het Leger van Woede (Dodenleger, Wilde Jacht) werden in zijn geheel ontworpen
en gemaakt door publicist Phons Bakx, speciaal voor de maskerdragers
van Theatergroep Pandæmonium.
Documentatie en de basale choreografische aanwijzingen staan eveneens
op zijn naam.
|
|
|
|
Roitschäggättä-Schurtendiebe
uit Lötschental (CH)
foto: Jan Jacobs
|
Roitschäggättä-Schurtendiebe
uit
Lötschental (CH)
foto: Jan Jacobs
|
|
|
|
|
Roitschäggättä-Schurtendiebe
(oorsprong: Lötschental, Zwitserland)
foto: Annemie de Smet
|
Roitschäggättä-Schurtendiebe
(oorsprong: Lötschental, Zwitserland)
foto: Annemie de Smet
|
|
Twee
dansende Macidula’s,
lintendansers
(oorsprong:
Beskiden-bergland, Zuid-Polen)
foto: Annemie de Smet
(deze maskerpersonages zijn niet
meer in de theatergroep aanwezig)
|
|
|
|
Frau Holle tijdens de
beroking
(ontwerp gebaseerd op Tiroolse traditie)
foto: Annemie de Smet
|
|
Drie
Roitschäggättä-Schurtendiebe
(oorsprong: Lötschental, Zwitserland)
foto: Annemie de Smet
|
Roitschäggättä-Schurtendiebe
(oorsprong: Lötschental, Zwitserland)
foto: Annemie de Smet
|
|
|
|
|
Pan®Dæmonium
Voor informatie en vragen over optredens en dergelijke,
gelieve contact te leggen met Phons Bakx (ontwerper/coördinator)
e-mail: phonsbakxapestaartantropodiumpunttweakdslpuntnl
|
|
|
|
|
|
|
