A C H T E R O P boek DE OVERZETTERS

[door Andreas Oosthoek]

De roep van de overkant! In een eilandenrijk staat men aan de overkant en tuurt. Tussen hier en daar de wijde blik die naar verkorting zoekt, de teloorgang van de afstand. Overkanters zijn niet zelden zoekers. Wat ze vinden? Vooral - en zonder omwegen - een slinkende bedenktijd tussen de locaties A en B. Een netwerk dat werelden verbindt. Daar komen voorzieningen - in tijd en afstand - bij te pas. De waterwegen, de dammen, de dijken, de bruggen en de tunnels, een paar vliegveldjes, de omnibus, stoomtram, postkoets, de ijzeren weg  en - nogmaals sprekend over waterwegen - de veren en hun onverzettelijke overzetters. Heen & Weer, Afvaart & Aankomst.

Phons Bakx (1956) schreef er een dik boek over. «De Overzetters» gaat over de opgang, het blinken en (welhaast) verzinken van het boeiende bedrijf dat - door de eeuwen heen - de eilanden en hun bewoners met elkaar verbond. Roeibootjes, sloepen, hoogaarzen, tobbetjes, een zeiltje, een motor, stampende diesels: de roep om groter, sneller, beter en de wat harde corrigerende greep van een tijd die andere voorzieningen gebiedt. Hij maakt duidelijk dat het eilandenrijk een eenheid in en op zichzelf is. Kunstmatige grenslijnen die vanuit historisch-kerkelijk-bestuurlijke overwegingen perkamenten scheidslijnen werden, doen aan dit levende vaste verband niets af. Het Zuid-Westen van Phons Bakx is veelomvattender dan Zeeland en kent de vastelanden van Vlaanderen, van Brabant, Zuid-Holland én de blauwgroene soevereiniteit van de Noordzee.

De fascinerende figuur van de veerman, de Overzetter, is in de wijde wereld mee-ontwikkeld met de tijd. Harmonie en onweer, romantiek, dodenschippers, muzikanten, nooit ontdekte paradijzen, de stalen van onverschrokken zeemanskunst. En toch is het punt van uitgang eerder bescheiden dan veelbewogen: de overkanter zoekt een overkant. Dat is het. Het kan te maken hebben met de Hoop op Beter, met de noodzaak van andere of hogere voorzieningen, onderwijs, gezondheidszorg, het vrije verkeer van mensen, hun dieren en diensten, vraag en aanbod in de economie en de negotie, de weekmarkt, een familiebezoek, een pleziervaartje. Het schip wacht, het schip vaart: een kijkje over de dijk op een andere dijk, waarachter een schip ligt.

Meestal gaat en ging het niet om stormen en orkanen, het gespannen wachten op de demonteerploeg wegens een los geslagen zeemijn of het weren van groot onheil. Neen, het gaat en ging eenvoudigweg over een leven aan boord, een strak en stipt uit te voeren vaarschema, met - tussen A en B - de staat van het winters bakje erwtensoep. Halen we de laatste boot? En de allerlaatste? Hoe zal die er uit zien?

Phons Bakx voegt met «De Overzetters», vanuit zijn persoonlijke onderzoekingen en mogelijkheden in studie én taal, een hoofdstuk toe aan de (cultuur-)geschiedenis van zijn Eilandenrijk.

Eerder verscheen van zijn hart en hand «De Rondgangers», over de kleurrijke wereld van leurders, kistjesventjes, colporteurs, zwervers en kramers.